Historia

Miasto i gmina Brusy są częścią Kaszub i Borów Tucholskich. Od wieków Brusy są ważnym centrum Zaborów - podregionu południowych Kaszub. Mieszkańców tej ziemi zwą Zaborakami Krëbanami. Zabory pojawiają się już w dokumentach książąt pomorskich jako terra Sabor, terra Zaborensis. Powszechnie tłumaczy się tę nazwę jako obszar leżący "za borami" - czyli Borami tucholskimi. Ziemia zaborska swym zasięgiem obejmująca Dziemiany, Leśno, Brusy, Wiele, Karsin, Czersk, Swornegacie, historycznie była częścią Pomorza Gdańskiego. W XII wieku za panowania książąt pomorskich, obszar był podzielony na kasztelanie. Centrum Kasztelanii zaborskiej znajdowało się prawdopodobnie w Leśnie. Za czasów krzyżackich ( 1309 - 1466) Zabory włączono do Komturostwa tucholskiego, które znajdowało się wówczas w Prusach Królewskich. Po wykupieniu przez Krzyżaków pobliskich Kosobud i przeniesieniu tam siedziby administratora ziemi zaborskiej Brusy stały się miejscowością podległą Kosobudom. W 1773 roku utworzono powiat chojnicki, do którego należały Brusy. Po odrodzeniu niepodległej Polski i włączeniu do niej Pomorza ziemia zaborska znalazła się blisko granicy polsko-niemieckiej. W 1945 roku powiat chojnicki włączono do województwa bydgoskiego. Obecnie powiat chojnicki, po reformie administracyjnej w 1999 roku, należy do województwa pomorskiego. Nazwa miejscowości Brusy pochodzi od słowa "brus" - kamień młyński. Przeprowadzone badania wykopaliskowe pozwalają się domyślać się istnienia tu skupiska ludzkiego już w epoce żelaza i brązu. Historia Brus rozpoczyna się w 1351 roku, kiedy to otrzymały one przywilej osadniczy, wystawiony w Tucholi przez tamtejszego komtura Konrada Vullekopa w obecności braci zakonnych, wójta i przedstawicieli rycerstwa. Przez długie lata Brusy pełniły funkcję służebną wobec sąsiednich kosobud, siedziby wójtostwa za czasów krzyżackich. Awans cywilizacyjny Brus w drugiej połowie XIX wieku uzasadniony jest wybudowaniem w 1856 roku drogi bitej oraz linii kolejowej Chojnice - Brusy w 1902 roku. Wieś nabrała charakteru miejskiego i stała się siedziba licznych spółek gospodarczych. Chór i miejscowa biblioteka utwierdzały rodzimą kulturę. Dziewiętnaste stulecie to dla Brus również okres rozbudzania świadomości narodowej i intensywnych działań lokalnych patriotów, przeciwdziałających germanizacji. Centrum miasta z secesyjnymi budynkami i największym na Pomorzu murowanym kościołem pochodzi z tamtego okresu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Brusy były znaczącym ośrodkiem przetwórstwa leśnego i drzewnego i trzecią pod względem liczby ludności miejscowością w utworzonym powiecie chojnickim. W 1926 roku uruchomiono tu włoską suszarnię grzybów "Dominate" eksportującą całość produkcji za granicę. W styczniu 1988 roku Brusy otrzymały prawa miejskie. Obecnie cała gmina liczy 13 249 mieszkańców. Zaboracy są dumni ze swej małej ojczyzny, tradycji kulturowych i własnej tożsamości. Wyrazem tego jest istnienie jedynego w Polsce Kaszubskiego Liceum Ogólnokształcącego, działalność Młodzieżowego Domu Kultury i słynnego nie tylko w regionie, Kaszubskiego Zespołu Folklorystycznego Krëbane, który jest organizatorem Międzynarodowego Festiwalu Folkloru. Gmina Brusy na znacznym obszarze graniczy z Parkiem Narodowym Bory Tucholskie, a jej północną część obejmuje Zaborski Park Krajobrazowy - kraina ptaków, lasów i czystych jezior, wymarzone miejsce dla poszukujących ciszy i spokoju. Pożądanymi kierunkami rozwoju gminy są obecnie turystyka i przemysł rolno-spożywczy, a zwłaszcza przetwórstwo runa leśnego, owoców i warzyw.